کد مطلب:30009 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:102
او پس از پیامبر خدا مرتد شد؛ امّا ابوبكر، او را بخشید و او خواهر ابوبكر را به همسری برگزید.[4] ابوبكر، بعدها، از این اقدام و بخشش خود، اظهار ندامت می كرد و بر آن، تأسف می خورد.[5]. در روزگار عثمان، دختر خود را به پسر عثمان داد[6] و عثمان، وی را به حكومت آذربایجان منصوب كرد.[7] عثمان، هر سال، یكصد هزار درهم از خراج آذربایجان را به او می بخشید.[8]. علی علیه السلام اشعث را از حكومت آذربایجان عزل كرد و وی را به مدینه فراخواند.[9] او در آغاز، پس از عزل، قصد فرار داشت؛ امّا با توصیه اطرافیانش به مدینه آمد و به خدمت مولاعلیه السلام رسید.[10]. او در جنگ صفّین، عهده دار ریاست قبیله «كِنده» بود[11] و فرماندهی جناح راست سپاه علی علیه السلام را بر عهده داشت.[12]. اشعث، سردمدار جریانی بود كه حَكَمیّت[13] و ابو موسی اشعری را بر امام علیه السلام تحمیل كردند. اشعث، آشكارا با انتخاب ابن عبّاس و مالك اشتر به عنوان حَكَم، مخالفت كرد[14] و یمنی بودن یكی از حَكَمین را پیشنهاد داد.[15] او در تشكیل گروه خوارج، بی اثر نبود و در جنگ نهروان، گرچه به ظاهر در سپاه امام علیه السلام بود، امّا در شعله ور ساختن جنگ، نقش بسزایی داشت.[16]. اشعث از كسانی بود كه از داخل سپاه امام علیه السلام یكسر به كارهای امام، اعتراض می كردند،[17] به گونه ای كه ریشه تمام اختلاف های سپاه را در مواضع او دانسته اند.[18]. او به قدری بی شرم و زشتْ خوی بود كه امام علیه السلام را تهدید به قتل كرد.[19] امام علیه السلام او را منافق خواند و بر او نفرین فرستاد.[20]. ابن مُلجَم به خانه اشعث، رفت و آمد داشت[21] و گفته اند كه در صبح روز ضربت خوردن امام علیه السلام به ابن ملجم، اشاره كرد كه در انجام كار، سرعت گیرد.[22]. دختر او (جَعده)، امام حسن علیه السلام را مسموم كرد[23] و پسرش (محمّد)، مسئولیت دستگیری مسلم بن عقیل را در كوفه به عهده داشت كه با تزویر به آن بزرگوار، امان داد و عمل نكرد.[24]. دو فرزند دیگر او (قیس و عبد اللَّه) نیز از فرماندهان لشكر عمر بن سعد در كربلا بودند و در پلیدی و پستی، چیزی از پدرشان كم نداشتند.[25] قیس، قطیفه (بالا پوشِ) امام حسین علیه السلام را به غارت برد و به «قیس قطیفه» مشهور گشت.[26]. اشعث در سال 40 هجری درگذشت[27] و پرونده ننگین زندگی اش بسته شد. 6419. شرح نهج البلاغة - به نقل از اَعمَش -:جریر و اشعث، به دشت كوفه رفتند و در حال صحبت كردن و نكوهش علی علیه السلام بودند. سوسماری به سرعت از كنارشان گذشت. فریاد زدند:ای ابوحِسْل![28] دستت را پیش آر تا برای خلافت، با تو بیعت كنیم! گفته این دو به علی علیه السلام رسید. فرمود:«بدانید كه آن دو، روز قیامت، در حالی محشور می شوند كه پیشوایشان یك سوسمار است».[29]. 6420. امام صادق علیه السلام:اشعث بن قیس در خون امیر مؤمنان، شریك است و دخترش جَعْده، حسن علیه السلام را مسموم كرد و پسرش محمّد، در ریختن خون حسین علیه السلام شركت جُست.[30]. 6421. تاریخ دمشق - به نقل از ابراهیم -:چون پیامبر خدا درگذشت، اشعث بن قیس و گروهی از عرب، مرتد شدند و گفتند:نماز می خوانیم؛ ولی زكات نمی دهیم. ابو بكر، این را نپذیرفت و گفت:حكمی را كه پیامبر خدا آورده، وا نمی گذارم و آنچه را آزاد نهاده، محدود نمی كنم و درباره آنچه پیامبر خدا از شما می گرفته، ذرّه ای كوتاه نمی آیم و با شما می جنگم و اگر حتّی پایبند شتری را كه پیامبر خدا از شما می گرفت، از من دریغ دارید، بر سر آن با شما می جنگم. ابو بكر، سپس تلاوت كرد:«وَمَا مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِ الرُّسُلُ؛ [31] و محمّد، جز پیام آوری كه پیش از او هم پیام آورانی [ آمدند و درگذشتند، نیست». پس اشعث بن قیس و گروهی از قومش در قلعه ای پناه گرفتند. اشعث [ به ابو بكر] گفت:به هفتاد نفر ما امان دهید. امان دادند و خود او پس از آن هفتاد نفر، از قلعه پایین آمد و خود را داخل آن هفتاد نفر نكرد. ابو بكر گفت:تو در امان نیستی و ما تو را می كشیم. گفت:آیا تو را به [ حُكمی] بهتر از این، راهنمایی نكنم؟ از من بر ضدّ دشمنت كمك بگیر و خواهرت را به همسری من درآور. ابو بكر، چنین كرد.[32]. 6422. الأخبار الطوال:اشعث در مدّت خلافت عثمان، در آذربایجانْ اقامت داشت و حكومت او از عوامل نارضایتی مردم از عثمان بود؛ زیرا عثمان، پس از آن كه او را خویشاوند خود كرد و دخترش را برای پسر خویش به همسری گرفت، حاكم آذربایجانش نمود.[33]. 6423. امام علی علیه السلام - از نامه اش به اشعث بن قیس، كارگزار آذربایجان -:و بدان كه حكومت، طعمه ای نیست كه به چنگ آورده باشی؛ بلكه امانتی است كه به تو سپرده اند. تو امانتدار كسی هستی كه تو را به كار گمارده است و این اختیار را نداری كه بدون اجازه من به كار مردم بپردازی و بدون احتیاط و اطمینان به كارهای بزرگ مالی درآیی. مالی از اموال خدای عزّوجل در دست توست و تو خزانه دار آنی تا آن را به من بسپاری و امیدوارم كه بدترین فرمانروای بر تو نباشم. والسلام![34]. 6424. وقعة صِفّین - به نقل از اشعث بن قیس، از سخنرانی اش در آذربایجان، پس از بیعت مردم با علی علیه السلام -:ای مردم! امیر مؤمنان، عثمان، مرا به حكومت آذربایجان گماشت و درگذشت، در حالی كه حكومت در دست من بود. مردم با علی بیعت كرده اند و اطاعت ما از او، همچون اطاعت از پیشینیان اوست و ماجرای میان او و طلحه و زبیر به آگاهی به شما رسیده است و علی در این ماجرا بر آنچه از ما و شما پنهان مانده، امین است. پس چون به خانه اش آمد، یارانش را فرا خواند و گفت:نامه علی مرا به وحشت انداخته است و بی گمان، او دارایی آذربایجان را می گیرد. پس من به معاویه می پیوندم. یارانش گفتند:مرگ برای تو بهتر از این است. آیا سرزمین و خاندان خود را رها می كنی و ریزه خوار مردم شام می شوی؟! اشعث، شرمگین شد و به راه افتاد تا بر علی علیه السلام درآمد.[35]. 6425. تاریخ الیعقوبی - در كتابت قرار داد حَكمیّت و اختلاف آنان در مقدّم داشتن علی علیه السلام و نامیدن او به «امیر المؤمنین» -: ابو الأعور سلمی گفت:ما [ نام] علی را مقدّم نمی داریم. یاران علی علیه السلام گفتند:ما نام او را تغییر نمی دهیم و جز «امیر المؤمنین» نمی نویسیم. بر سر این موضوع، با هم كشمكش شدیدی كردند و حتّی یكدیگر را كتك زدند. اشعث گفت:این نام را محو كنید. اشتر به او گفت:ای یك چشم! به خدا سوگند، قصد دارم شمشیرم را با خون تو سیراب كنم كه من كسانی را كشته ام كه از تو بدتر نبوده اند و من می دانم كه تو بجز فتنه، قصد دیگری نداری و جز بر گِرد دنیا نمی چرخی و آن را بر آخرت، مقدّم می داری.[36]. 6426. امام علی علیه السلام:امّا درباره این یك چشم (یعنی اشعث)، [ بدانید كه] خداوندْ شرفی را بر پا نداشت، جز آن كه وی بر آن حسد بُرد، و فضیلتی را آشكار نساخت، جز آن كه وی بر آن عیب نهاد. او به خود، وعده می دهد و خویشتن را فریب می دهد. بیمناك و امیدوار است و در این میان، به هیچ طرف، اطمینان ندارد و خداوند با ترسو كردنش بر او منّت نهاده است؛ چرا اگر شجاع بود، حق، او را می كشت (به كشتن می داد).[37]. 6427. امام صادق علیه السلام:یكی از زنان خاندان برایم گفت كه دیدم اشعث بن قیس بر علی علیه السلام وارد شد و علی علیه السلام با او درشتی كرد. پس اشعث، او را به كشتنِ غافلگیرانه (ترور)، تهدید كرد. علی علیه السلام به او فرمود:«آیا مرا از مرگ می ترسانی؟ به خدا سوگند، اهمیّتی نمی دهم كه من بر مرگ درآیم یا مرگ بر من درآید».[38]. 6428. تاریخ دمشق - به نقل از قیس بن ابی حازم -:اشعث بن قیس به خاطر كاری بر علی علیه السلام وارد شد و او را به مرگ، تهدید كرد. علی علیه السلام فرمود:«مرا با مرگ، تهدید می كنی؟! من باكی ندارم كه مرگ بر من درآید یا من بر آن درآیم. غُل و زنجیر برایش بیاورید». سپس به یارانش اشاره كرد[ كه اشعث را به بند كِشند]. آنان شفاعتش را كردند و [ علی علیه السلام هم] او را رها كرد.[39]. 6429. امام علی علیه السلام - هنگامی كه [ علی علیه السلام] بر منبر كوفه سخن می گفت، در سخنرانی اش سخنی گفت كه مورد اعتراض اشعثْ واقع شد و گفت:ای امیر مؤمنان! این سخن به زیان توست، نه به سود تو. علی علیه السلام نگاه خود را به او دوخت و فرمود:«چه كسی تو را از این كه چه چیز به زیان من است و چه چیز به سود من، آگاه كرد؟ نفرین خدا و نفرین كنندگان بر تو باد! ای [دروغ] بافنده پسر بافنده![40] ای منافقِ كافر زاده! به خدا سوگند، یك بار در دوران كفر، اسیر گشتی و یك بار در حكومت اسلام، و در هر دو بار، نه دارایی ات به كارت آمد و نه تبارت به تو سودی بخشید! مردی كه قوم خود را به دم شمشیر بسپارد و مرگ را بر سرِ آنان درآرد، سزاوار است كه نزدیك، دشمنش بدارد و دور، خود را از او ایمن نیابد».[41]. 6430. شرح نهج البلاغة:همه تباهی ها و ناآرامی هایی كه در [ زمان] خلافت علی علیه السلام روی داد، از اشعث، مایه می گرفت و اگر مجادله او با امیر مؤمنان درباره معنای «حكومت» نبود، جنگ نهروانْ رخ نمی داد و امیر مؤمنان با آنان (خوارج) به سوی معاویه می رفت و شام را تصرّف می كرد؛ زیرا او - كه درودهای خدا بر او باد - قصد داشت با آنان مماشات كند و به صراحت نگراید. در حكمت نبوی - كه درودهای خدا بر گوینده اش باد - آمده است كه «جنگ، نیرنگ است» و از این رو، چون خوارج به علی علیه السلام گفتند:"همچون ما از كارهایت توبه كن تا همراه تو به جنگ با شامیان بیاییم"، سخنی سربسته و كُلّی بر زبان آورد كه همه پیامبران و معصومان نیز می گویند. او فرمود:«آمرزش هر گناهی را از خدا می خواهم». پس خوارج، به همین، راضی شدند و آن را اجابت خواسته شان دیدند و دل هایشان با علی علیه السلام صاف شد و نیّت هایشان با او یكی شد، بی آن كه این سخن، اعتراف به كفر یا گناهی باشد. امّا اشعث، او را رها نكرد و به منظور تفسیر و كشف واقع و دریدن پرده توریه و كنایه و بیرون كشیدن سخن علی علیه السلام از سایه اجمال و چاره پوشیدگی، آن گونه كه موجب از بین رفتن تدبیر و كینه افروزی و بازگشت فتنه می شد، نزد او آمد و در حضور كسانی چند - كه نه دیگر در برابر آنها می شد دود آلود بودن غذا را پنهان كرد و نه در گفتار، مجامله و لاپوشی نمود - سؤال كرد و او را چنان در تنگنا گذاشت تا مقصود نهانی اش كشف شود و سخنی بگوید كه حمل بر دو معنا نتوان كرد، و [ او بود كه] نگذاشت علی علیه السلام تصمیمش را به نتیجه برسانَد. پس امام علیه السلام هم به سخن ایستاد و به عیان، هر آنچه را كه پنهان می داشت، بیان كرد و از این رو، تدبیرش درهم شكست و خوارج به شبهه نخستین خود بازگشتند و حَكمیّت و خروج را مطرح ساختند. و این گونه است وضعیت دولت هایی كه نشانه های به سرآمدن و از میان رفتن در آنها آشكار می شود. در این دولت ها، افرادی مانند اشعث - كه كارشان فساد در زمین است - فرصت می یابند. «سُنَّةَ اللَّهِ فِی الَّذِینَ خَلَوْاْ مِن قَبْلُ وَ لَن تَجِدَ لِسُنَّةِ اللَّهِ تَبْدِیلاً[42]؛ سنّت الهی در پیشینیان [ نیز] چنین بوده است و هرگز در سنّت الهی، دگرگونی ای نخواهی یافت».[43].
اَشعَث بن قَیس بن مَعْدیكَرِب كِنْدی كه كنیه اش ابومحمّد و نامش مَعْدیكَرِب بود،[1] از بزرگان یمن و از یاران پیامبر خداست.[2] یك چشم او در جنگ یَرموك، كور شد.[3] او در تاریخ اسلام، چهره ای مرموز، متلوِّن، تاریكْ نهاد و زشت كردار دارد.
سید رضی رحمه الله در شرح این كلام می گوید:اشعث دوبار به اسارت درآمد:یك بار در زمان كفرش و بار دیگر پس از اسلام آوردن. و اما سخن امام علیه السلام كه «قوم خود را به دَم شمشیر سپرد»، به ماجرای اشعث با خالد بن ولید در یمامه اشاره دارد كه قبیله خود را فریب داد و حیله نمود تا خالد بر آنان چیره شود و قبیله اشعث، او را پس از این واقعه «عُرْف النار» نامیدند كه نزد آنها نامی برای خیانتكاران بود. و گفته شده است كه اشعث و افرادی از قبیله اش و نیز برخی قبیله های دیگر حَضرَموت، به هنگام خلافت ابوبكر، مرتد شدند و از پرداخت زكات، امتناع ورزیدند. از این رو، سپاه مسلمانان به سركردگی زیاد بن لبید، آنان را محاصره كرد. اشعث از مسلمانان خواست كه به او و خانواده و خاندانش امان دهند و در عوض، او دروازه قلعه را بر روی آنان بگشاید و نتیجه آن، كشته شدن همه افراد قبیله اش بود. طبری می گوید:پس از این واقعه، مسلمانان و نیز آن دسته از افراد قبیله اش كه اسیر شده بودند، او را لعنت می كردند و زنان قبیله اش او را «عُرْف النار» می نامیدند كه نزد یمانیان، نام خیانتكاران است. (تاریخ الطبری:338/3)